TI RELIHIOSO A PADAS KEN TI LENGGUAHE NGA ILOKANO
ITI EXILO KEN ITI DIASPORA: MAYSA A MEDITASION
ITI KONTEMPORARIO A KINAILOKANO
Aurelio Solver Agcaoili, PhD
Universidad ti Hawaii
Ti naunday a panagserbi ni Reverendo Walter T. Baloaloa iti komunidad dagiti migrante iti Maui—ti agarup uppat-a-pulo a tawen a pannakisangsanggolna iti Namarsua tapno iti kasta ket maiwaragawagna dagiti sagrado a balikas a mainaig iti pannakaisalakan ken iti kari nga agnanayon a biag—daytoy ti ultimo a testigo ti kinapudnona iti daytoy a nakaawaganna pagministruan iti biag.
Iti nabiit a pannakilangenlangenko ken Reverendo Baloaloa—pannakilangenlangen a nilimitaran ngem pinabaknang met laeng (a) ti naminsan pay laeng a panagkita a personal; (b) ti naruay a sinnungbat iti email; (c) dagiti iduldulinko a sursuratna kadatao iti panawen ti Paskua ken dadduma pay espesial nga okasion, ken (d) ti awag iti telefono—nakitak ti extraordinario a posibilidad dagiti rumrummuar a kolumna iti Fil-Am Observer a pagpapaayak ita a kas jefe ti editorial.
Asideg ti pusok kadagiti agpapaay iti Namarsua gapu iti personal a rason: Iti maysa a paset ti panagkabannuagko ket ti maysa met a tagainep a sapay ta maysaak kadagiti maawagan nga agserbi iti Namarsua.
Pinadasko a tinunton dayta nga awag babaen ti panagadalko iti seminario.
Ngem ammok idin, kalpasan ti naunday a panawen a panangisaganak iti bagik nga agbalin a misionero: a saan a para kaniak daytoy.
Kadagidi met a panawen, napigsa ti kidag kaniak ti panagsurat, sa ti panangisuro. Saan a dagitoy ti aramidko iti seminario no di ket ti panagtaming kadagiti masaksakit.
Klaro ti maysa a realisasion para kaniak: Agpada a namaris ti lubong a pagin-indegak no makasuratak idi ken no addaak iti sango dagiti adalan tapno iburayko ti ammok. Dayta ti namkuatak a nagdesision a din agtuloy iti panagministro.
Iti ipapanawko iti seminario, dita met a naluktan ti sabali pay a ridaw ti sabali a panagministro—a panagpaay ti kayatna a sawen—iti nagan ti Namarsua.
Nagbalinak a formador iti seminario, ti kaunnaan a formador a laiko a kaduak dagiti papadi tapno iti kasta ket matulongan dagiti papadi iti panangformarda kadagiti seminarista babaen iti perspektivo ti laiko a kas kaniak. Kasta met a dayta ti nangrugian ti naunday a panawen a panagpaayko a kas manursuro iti seminario—panangisuro nga iti udina ket saan laeng a maysa a seminario ti nagpaayak no di ket uppat.
Kadagitoy a padas a nagsakdoak iti adu nga adal ti pammati—ad-adal a saan laeng nga iti libro a makita no di ket iti nabaknang a padas dagiti kapada nga agdaldaliasat iti nagan ti pammati.
Dagitoy met laeng a padas ti nakasursuruak a mangbigbig iti enerhia nga adda kadagiti sabali, enerhia a nailatang iti pannakapasantak iti nain-espirituan a biag, maysa a biag a di naisina iti karit ti aginaldaw a panagbiag.
Daytoy nga enerhia ti nakitak kadagiti sinurat ni Reverendo Baloaloa.
Iti umuna unay a panagkitami idiay Maui—nakakaskasdaaw nga umuna a panagkita, kunak koma—nariknak ti enerhia nga adda kenkuana, enerhia nga agliplipias, enerhia a masapul a maiburay iti sabali, enerhia a makaited iti enerhia iti sabali la ket ta dagiti umawat ket addaanda iti managyaman a puso ken nakalukat a kararua.
Daytoy ti nangiruanganak iti idea nga ilibro ni Reverendo Baloaloa dagiti artikulona.
Adda maysa nga espesial a privilehio nga adda kaniak, privilehio a mainaig kadagitoy a sinurat ni Reverendo Baloaloa: ti privilehio nga extraordinario nga adda iti maysa nga editor, maysa a privilehio a mabalin nga iladawan babaen iti panagengkuentro ti dua a lubong dagiti kapampanunotan ken isip: dagiti pampanunot ken isip ti mannurat ken dagiti pampanunot ken isip ti editor.
Makunatayo nga iti daytoy nga engkuentro, adda met dua a lubong nga ageng-engkuentro: ti lubong ti mannurat, a maysa a privilehiado a lubong, ken ti lubong ti editor, a masapul a kariten a kankanayon ti lubongna tapno masirpat ken makita ti lubong ti mannurat.
Espesial daytoy nga engkuentro para kaniak.
Umuna, masursurotak ti inspirado a kalat dagiti sinurat ni Rerendo Baloaloa gapu iti personal a padasko iti seminario a nagadalak. Kasla dumdumngegak a kankanayon kadagiti makagutigot a sermon dagiti papadi iti seminario wenno kadagiti simbaan a pakaisar-ongak no kasta idi nga agbirbirokak iti lugar a mabalin a makatungtongko ti Namarsua.
Maikadua, saan a narigat a lansaden dagiti “adalem a balikas” ni Reverendo Baloaloa ta addaan dagitoy iti klarado a direksion ken kayulugan, a kaaduanna ket naadaw kadagiti babasaen iti Baro ken Daan a Tulag, ken kasta met a naadaw kadagiti tinawenen a padasna a kas ministro ti Namarsua.
Daytoy nagtibnok a ramen dagiti sinuratna ti nangpadaeg kadagiti linaon dagitoy a mennamenna tapno iti daytoy a kinadaeg ket ti pannakaitag-ay ti isip para kadagiti nainsagraduan a pampanunot iti nain-espirituan a panagbiag.
Ti Relihioso a Padas ken ti Lengguahe nga Ilokano
Iti nakasurat a kolonial a pakasaritaan dagiti mennamenna iti relihioso a padas dagiti Ilokano ket mabalin a mairamut iti Doctrina Cristiana, umuna idi 1620, sa nasunotan, iti isu met laeng a katekismo, iti sumaruno a version daytoy idi 1621.
Madakamat ti panangiladawan a “kolonial a pakasaritaan” gapu ta agsipud ita, awan pay ti sistematiko a panagadal maipapan iti literario a pakasaritaan dagiti Ilokano kasakbayan ti historia a manipud iti kolonial nga okupasion dagiti Espaniol a nangrugi idiay Ilocos idi 1572.
Sipud kadagitoy a siglo, numan pay nabaknang ti oral a mennamenna dagiti Ilokano maipapan iti relihioso a padasda, nakisang dagiti apit iti naisurat a literatura a relihioso.
Nasurok nga uppat a gasut a tawen—ket no iraman ti kolonial a presensia dagiti Amerikano kalpasan ti ipapanaw dagiti Espaniol idi 1896 iti Filipinas kalpasan a mafirmaan ti Tratado ti Paris, gasutgasut a tawen ti kaawan lagiptayo kadagitoy relihioso a padas.
Adda dua a gapu:
Umuna, awan agsursurat, laiko man wenno dagiti ministro. No adda naisurat, naisurat kadagiti lengguahe a di met us-usaren dagiti Ilokano.
Maikadua, adda kitakit dagiti makabael nga agsurat nga agsurat iti mennamennada nga aramatda ti lengguahe dagiti arbanda.
Konektado dagitoy a rason ket kas iti kawar dagitoy a komplikado.
Ti di-akulturado a panagipapan iti pammati, panagipapan nga esensial ditoy ti papel ti lengguahe nga us-usaren dagiti arban iti panangiwaragawag iti Naimbag Damag—ti Sagrado a Balikas ti Namarsua—ket maysa kadagiti di mailibak a ramut dagitoy komplikado a situasion a nagbunga iti panagbaybay-a dagiti mannurat nga Ilokano a mangisurat kadagitoy nabaknang ken makabiag a mennamennada maipapan iti relihioso a padas.
Ditoy a makita ti importansia daytoy a libro ni Reverendo Baloaloa—ti historikal a kontexto daytoy tapno iti kasta ket maikur-it, iti permanente a wagas, dagiti kapampanunotan dagiti Ilokano maipapan iti kina-Kristianoda.
Awan libro a kastoy—ti koleksion dagiti mennamenna—nga ammok a naipablaak iti Hawaii ken iti Estados Unidos numan pay adda dagiti panagpadas a kakastoy iti wagas a di antolohia.
Iti kasta, daytoy ti kaunnaan nga aramid nga addaan iti kastoy a forma.
Ilokano iti Exilo ken Diaspora
Iti padas dagiti Ilokano nga immay ditoy Hawaii—iti padasna nga aglaylayag iti dua a pagsasao, dua a pagsasao a mangmangted iti paripirip iti dua met laeng a lubong—importante ti kritikal a panagmennamenna iti nakaiyanakan a pagsasao dagiti imigrante. Importante ti Ingles iti sibiko a paset ti panagbiagda; kasta met nga importante ti Ilokano iti paset ti panagbiagda a nakabubon iti puso, isip, ken kararua.
Babaen daytoy a balabala ti panagilibro, doble a maiparipirip ti importansia dagitoy a mennamenna:
Umuna, imbitarannatayo dagitoy a kapampanunotan tapno iti kasta ket maitag-aytayo ti isiptayo iti nainlangitan a realidad.
Maikadua, daytoy nga imbitasion ket saan nga agbanag nga estranghero gapu ta naibalikas—naisawang mismo—iti lengguahe a maawatan dagiti naimbitaran iti funsion ti Sagrado a Balikas ti Namarsua.
Kayatna a sawen, daytoy a panangbigbig iti lengguahe dagiti imigrante a kameng iti arban iti simbaan nga adda iti panangudir ni Reverendo Baloaloa ket maysa a panangited iti respeto iti fundamental a karbengan dagiti imigrante iti lengguahe ken kulturada, lengguahe ken kultura nga inikkan met ti importansia ni Jesus Cristo babaen ti panagsaksina mismo ken babaen iti dina panangiwaksi iti kultura a nakaiyanakanna.
Ti Namarsua ket Namarsua iti kontexto ti historia—iti balabala mismo ti pakasaritaan ti tao.
Ti Namarsua ket Namarsua iti ikub ti tiempo ken lugar ti tao—ikub a mangiparparipirip iti papel iti lengguahe ken kannawidan.
Ngarud, daytoy a panagsubli dagitoy a mennamenna iti lengguahe dagiti Ilokano ket wagas ti kinapudno a mangbigbigbig iti partikularidad ti padas dagiti Ilokano iti Hawaii—ket iti Estados Unidos, dagiti Ilokano nga exilo, dagiti Ilokano iti diaspora: dagiti Ilokano nga uray pimmanawda iti Ilocos ket kanayonda met agsubsubli iti naimeng ken natalged a taeng ti lengguaheda nga Ilokano.
Meditasion iti Kontemporario a Kinailokano iti Hawaii
Uray no saan nga intension ni Reverendo Baloaloa daytoy, dagitoy a mennamenna ket meditasion met iti kasasaad ni Ilokano a kas imigrante, Ilokano a kas siudadano iti Amerika, ken ni Ilokano a mangidekdeklara iti pammatina iti Namarsua a nangparsua kadagiti amin a lengguahe ken amin a kultura.
Babaen kadagitoy a mennamenna, mabalinan ni Ilokano a sirpaten, nga asintaduen—manen ken manen—ti pammatina iti lente ti lengguahena.
Mabalinna a sirigen a napnuan ayat ken pannakaawat nga iti panagtalawatawna, nga iti iyaadayona iti nakayanakanna nga ili, nga iti panagkalkallautangna, masinununuona a dagitoy a padas ti panagbanniagana ket pangngarig met iti padasna a panagbanniaga iti pammati, ti padasna a kas peregrino iti naikari a biag nga agnanayon.
Daytoy nga addang ti libro—nga addang met ti autor—ket addang a nalawag a panangaramid iti dana, maysa a dana a maaramid laeng babaen iti panangaramid iti umuna unay nga askaw.
Gapu ta umuna nga askaw daytoy, pundo ngarud a maysa daytoy nga aramid a panagbusat.
Iti kasta, maysa ngarud daytoy a panagbukat kadagiti manamnama nga adu pay a kaingin, adu pay a kinelleng, adu pay a desdes iti nagan ti pammati ti mawaknitan, maisagana, madalusan, mabusatan.
Introduksion iti libro a Nailangitan a Gameng, Reverendo Walter T. Baloaloa, TMI Global Press, 2010
No comments:
Post a Comment