Panangusar iti Diksionario
Suroten
daytoy a diksionario ti kontemporaneo a wagas ti pannakaisurat ti pagsasao nga
Ilokano.
Bubuklen
daytoy a wagas ti pammigbig kadagiti amin nga uni ti daytoy a pagsasao a kas
ar-aramaten iti agdama.
Dagitoy
nga uni—tallupulo ti kadagupan dagitoy—ket dagiti sumaganad, agraman ti ejemplo
ti pannakabalikasda.
a,
ama
b,
babai
c, Cordillera
ch,
China
d,
daniw
e,
elefante
f,
federalismo
g,
Gaddang
h,
Hawaii
i,
Ivatagan
j,
Jose
k,
Kailokuan
l,
law-ang
ll,
Llanes
m,
mangga
n,
nanang
ñ,
niño
ng,
nganga
o,
oras
p,
pisos
q,
Quezon
r,
rebelde
s,
santo
t,
talibagok
u,
ulo
v,
vinta
w,
waig
x,
xerox
y,
yarda
z,
zero
Iti
panagaramat kadagitoy nga uni, makita a saanen a nagpakulong ti baro a wagas ti
panagsirig iti pagsasao nga Ilokano kadagiti nariingan a wagas a mangibagbaga
(a) a nasken ti panagrespetar iti tradision ken (b) a nasken a sumurot ti pagsasao
nga Ilokano iti wagas ti kunkunada a nailian a pagsasao a nakabasar iti
Tagalog.
Saan
a mamati daytoy a kontemporaneo a diksionario kadagitoy gapu kadagitoy a rason:
(a) nagbaliwen ti langa ti pagsasao nga Ilokano sipud pay idi maipablaak iti
Ilokano ti patarus ni Fray Lopez a katekismo ni Cardinal Bellarmino, ti
Doctrina Cristiana; (b) addaan bukod nga energia ti pagsasao nga Ilokano iti
labes ti energia ti Tagalog (a basar ti makunkuna a nailian a lengguahe),
energia a nagtaud iti agdama a padas ni Ilokano iti man Ilocos wenno kadagiti
amin a komunidad nga ayanna, iti man Filipinas wenno kadagiti diasporiko a
komunidad; (c) addaan sirmata iti panagpampanunot maipapan iti pagsasao nga
Ilokano, ket daytoy a sirmata ti mangiduron iti daytoy a kas universal a
mangibabaet iti di agressat a panagmennamenna ni Ilokano kadagiti amin a
nabugas a padasna; ken (d) addaan akem ti pagsasao nga Ilokano iti
mamagwayawaya gapu ta kritikal nga edukasion dagiti amin nga Ilokano,
partikular ti akem daytoy iti panangipapilit a dinto kaano man makadur-as ni
Ilokano ken ti komunidadna no saan a mangrugi iti panangpadur-as iti nakemna
nga ibabaet dagiti sorpresa ken kinapudno nga adda iti lubong ti bukodna mismo
a pagsasaona.
Saan
met a mamati daytoy a diksionario iti ballaag dagiti purista a mangibagbaga a
ti pannakabagi ti maysa a pagsasao ket ti rurogna—rurog a makita laeng sakbay
ti kolonisado a padas, wenno sakbay ti padas iti interaksion kadagiti sabali a
kultura ken pagsasao.
Ketdi,
deskribiren daytoy a diksionario amin a padas ni Ilokano, iti man Ilocos wenno
iti sabali a lugar a pakairaman dagiti posible a dialekto a rimkuas ken
rumrumkuas kadagiti nagkaadu ken nakabakbaknang a padasna iti
panagallaallatiwna—iti panagbayanggudawna iti labes dagiti nakipet a komunidadna
iti Ilocos, a pinakipet ti managallaalla a kananakemna.
Iti
panagbulod, ken panangbigbig iti kastoy a panagbulod, dua a wagas ti inusar
daytoy a diksionario: (a) buloden ngem paggarawen ti binulod a kas natural a
balikas iti pagsasao babaen ti panangipatarus iti daytoy iti natural nga uni
dagiti balikas, wenno (b) buloden a kas kompleto a sao, ket pagbalinen a
natural babaen ti panangsansan iti panagaramat iti daytoy.
Adu
dagiti nakautangan ti pagsasao nga Ilokano tapno agbalin daytoy a nabaknang a
kultural a rekursos ni Ilokano. Sumagmamano kadagitoy a bubon ti makita iti
baba:
Akk,
Akkadiano
Akl,
Aklanon
Ap,
Apayao
Ar,
Aramaic, wenno Aramaiko
Arb,
Arabic, wenno Arabiko
Arw,
Arawakan
Aus,
Australian (Ingles)
AusA,
Australian (aboriginal)
Az,
Aztec
Bag,
Bagobo
Bgo,
Bago
Bik,
Bikol
Blt,
Balti
Bal,
Balinese
Bor,
Borneo
Ber,
Berber
Bol,
Bolinao
Bon,
Bontoc
Cant,
Cantonese
CenAm,
(variedad a Central nga Americano)
Cham,
Chamorro
Chav,
Chavacano
Chk,
Chuukese
Chn,
Chinese
Crb,
Caribe
Czk,
Czech
Dyk,
Dyak
Dch,
Dutch
Egp,
Egipso
Eng,
Ingles
Esp,
Esperanto
Eth,
Ethiopian
Ew,
Ewe
Fij,
Fiji
Fn,
Fon
Fr,
French
Fuk,
Fukien, wenno Fukien a Chinese
Gad,
Gaddang
Gal,
Galician
Ger,
Germanic
Grk,
Greek
Haw,
Hawaiian
HaP,
Hawaii Ilokano, wenno Ilokano a Pidgin
Heb,
Hebrew
HGer,
High German (wenno Aleman a pangliterario)
Hil,
Hiligayon
Hok, Hokkien
Hnd,
Hindi
Ib,
Ibanag
Iba,
Ibaloi
If,
Ifugao
Igb,
Igbo
Ika,
Ikalahan, wenno Kalanguya
Ilg,
Ilonggo
Ilk,
Daan nga Ilokano
Ind,
Indonesian
Ir,
Iranian
Itn,
Itneg
Is,
Isinay
It,
Itawis
Ital,
Italian
Ivt,
Ivatan
Jap,
Japanese
Jav,
Javanese
Kag,
Kagayanon
Kal,
Kalinga
Kly,
Kalanguya
Kan,
Kankanaey
Kap,
Kapampangan, wenno Pampanga
Kin,
Kinaray-a
Kor,
Korean
Kuy,
Kuyunon
L,
Latin
Lao,
Laotian
Mag,
Maguindanao
Mal, Malay
Malb, Malabar, wenno Malayalam
Man, Manobo
Mng, Mongolian
Mang, Mangyan
Mao, Maori (iti Cook Islands)
Mar, Marshallese
Marq, Marquesas
Maw, Maranao
May, Mayan
Mex, Mexican (a variedad ti Español)
Nhl,
Nahuatl, wenno Aztec
OFr,
Old French (wenno Daan a Frances)
Pal,
Palauan
Palw,
Palawanon, dialekto iti Palawan
PEP,
Proto-East-Polynesian
Per,
Persian
Ph,
Phoenician
PhE,
Philippine English (wenno Ingles iti Filipinas)
PMP,
Proto-Malayo-Polynesian
Png,
Pangasinan
Prt,
Portuguese
PrtB,
Portuguese Brazilian (wenno variedad ti Portogese idiay Brazil)
PrP,
Proto-Polynesian
Rot,
Rotuman
Rus,
Russian
Sata,
Satawalese
Sam,
Sambali
Samo,
Samoan
SCre,
Santiago Creole
Sin,
Sinhalese
Sk,
Sanskrit
SLt,
Samar-Leyte (syn. Waray): Samar-Leyte ti us-usaren daytoy a diksionario
Sub,
Subanen
Sul,
Sulu
Sum,
Sumerian
Sur,
Surigaonon
Sp,
Spanish
Swed,
Swedish
Tag,
Tagalog
Tgbn,
Tagbanua
Tah,
Tahitian
Tai,
Taino
Tam,
Tamil
Th,
Thai
Tgn,
Tingguian
Tib,
Tibetan
Tibo,
Tiboli
Tong,
Tongan
Trk,
Turkish
Tsw,
Tswana (wenno Setswana)
Urd,
Urdu
Viet,
Vietnamese
Vis,
Visayan, Bisayan, Sebuano, wenno Cebuano Visayan
Yak,
Yakan
Yap,
Yapese
Yid,
Yiddish
Yor,
Yoruba
Zam,
Zambali
Ipakita
dagitoy a nakautangan ti pagsasao nga Ilokano a saan a nagbalin a
mangurkuranges daytoy gapu iti panagbulodna.
Ketdi,
iti panagbulodna—ken panangtagikuana kadagitoy a binulodna iti wagas ti
apropriasion—bimmaknang ti panagipeksa ni Ilokano iti expansivo a padasna iti
biag, iti komplexidad ti kontemporaneo a panagbiagna, ken iti komprehensivo nga
istruktura ti pannakilangenlangenna iti sabali.
Ti
sirmata daytoy a diksionario ket ti agtultuloy koma nga apropriasion manipud
kadagiti sabali pay a bubon tapno iti kasta ket makapudno ti maysa a
diksionario nga Ilokano a mangiladawan iti padas ni Ilokano iti agdama.
Iti
panagipresentar kadagiti balikas, imbasar daytoy a diksionario ti panagilista
babaen ti mapattapatta a produktivo a kapabilidad ti maysa a balikas.
Dua
a kapanunotan ti nagsukog iti presentasion: ti panangsirig iti pagsasao nga
Ilokano iti lente ti produktivo nga aspekto (a) dagiti balikas a pangtignay ken
(b) dagiti balikas a pangnagan.
Iti
daytoy a diksionario, ubog ti pagsasao nga Ilokano dagitoy, ket dagitoy ti
naikkan iti importansia iti panagilista kadagiti balikas, gapuna a namarkaan ti
adu kadagitoy iti ‘the act of’ (nga indikasion ti verbal a karakter dagitoy),
‘a situation’, ‘the condition of’ (ken dadduma pay a pangmarka tapno iti kasta
ket mapagtimaanan ti agbasbasa nga adu ti posibilidad ti maysa a balikas.
Adda
dagiti ejemplo kadagiti dadduma a balikas, kas wagas ti panangisuro numan pay
mabilbilang laeng dagitoy; kasta met nga adda dagiti balikas a naikkan iti
wagas ti panangtingiting kadagitoy iti angkla ti derivasion tapno laeng
maipakita dagitoy a posibilidad, ken tapno maikkan dagiti agad-adal iti
lengguahe nga Ilokano iti idea no kasano nga aggaraw ti maysa a balikas.
Amin
dagitoy ket naaramat iti daytoy a diksionario gapu iti maysa a rason:
kangrunaan a panggep daytoy a diksionario ket maiyadal kadagiti agad-adal
dagiti komplikado a wagas ti panangipateg iti maysa a pagsasao, iti bukod a
pagsasao.
Adda
pay dagiti marka a naaramat tapno maisuro kadagiti agad-adal dagiti komplexidad
ti pagsasao nga Ilokano:
abb., abbreviated form, abbreviation;
kasta met a cont., contraction: para
iti balikas a naiyababa
ant., antonym: kasungani a kaipapan ti
maysa a balikas; saan unay nga adu ti adda iti daytoy a diksionario
alt., altered: maysa a balikas a
nagbaliw. Kas pagarigan: ‘demontres,’ fr Sp ‘demonio’ fr Grk ‘daimonia’
bib., biblical: manipud kadagiti
konsepto iti Kristiano a Biblia
br., brand; a trademark: nagan ti maysa
a produkto, wenno kompania
BCE, before the common era; kaibatogan
ti before the Christian era, wenno sakbay ti panawen a Kristiano
CE, common era; kaibatogan ti Christian
era, wenno panawen a Kristiano
cf., confer, refer to; wagas a
panangipakita iti nabaknang a panaggaraw ti maysa a balikas, kas koma ti
panagbalin daytoy a pangtignay iti nadumaduma a forma, wenno panagbalinna a
substantivo, wenno pangnagan; mairaman pay ditoy ti posible a sinonimo
cont., contraction, cf. abb., wenno pangababaan
der., derivative: balikas a posible a
naggapu iti kaarngi a balikas, wenno ramut, wenno sanga
dim., diminutive: panangipakita iti
kalidad a bassit, kas koma ti Manolito, a bassit a Manuel
dlt., dialectal, Hawaiian Ilokano: ti
partikular nga aramat ti Ilokano kadagiti diasporiko a komunidad kas koma ti
komunidad dagiti Ilokano iti Hawaii
dlt., Ilk. dialectal: ti variedad nga
Ilokano kadagiti komunidad dagiti Ilokano iti Filipinas
ex., example: por ejemplo, kas pagarigan
exc., exception: saan a mairaman, wenno
malaksid
exp., expression: Hoy!, Psst! (Limitado
kadagiti kultural a padas dagiti Ilokano; no dadduma, namarkaan dagitoy nga inj, wenno interjection, no adda
posibilidadna a dakdakkel ti sakup ti nasao nga expresion, iti labes ti kultura
nga Ilokano)
eup., euphemization: eufemisasion, ti
panangiyebkas iti isu met laeng a balikas, ngem iti wagas a nabalbaliwan
bassit, tapno taeng mapalag-an ti dagsen dayta a balikas
f., feminine: feminino, iti parentesis nga
(f) kalpasan ti entrada
fig., figurative: baro a kaibatogan ti
balikas, binulod man wenno indigeno, ngem kaibatogan a partikular kadagiti
Ilokano; mainaig iti idex
folk., folk: maipapan iti indigeno a
filosopia ken epistemologia dagiti Ilokano
fr., from, derived from: naibasar iti,
nakabasar iti, wenno naggapu iti (dayta a balikas)
idex., idiomatic expression: balikas
wenno frase a ti kaibatoganna ket rumkuas iti literal a kaipapanan dayta a balikas
tapno iramanna ti kultural a padas dagiti Ilokano; makikabagian iti fig, ngem ti fig ket limitado iti baro a kaibatogan ti sao, islang, wenno frase
i.e., id est, that is to say: kayatna a
sawen, kas koma, iti daytoy a kontexto, iti kastoy a kontexto
inj., interjection: arkos ti dila, arkos
ti sao, kadawyan a pagsasao
int., intensified interjection: nakarkaro
pay nga arkos ti dila, intensifikado a kadawyan a pagsasao
lit., literal: ti literal a kaiyulogan
ti maysa a balikas, wenno frase
m.,
masculine: maskulino, iti parantesis nga (m) kalpasan ti entrada
med., medical: mangipakita nga adda
relasion daytoy iti mediko, wenno salun-at
meta., metathesis: panagbaliw ti urnos
dagiti letra iti isu met laeng a balikas
nct., not certain: di sigurado
neg., negative: negativo (a kaipapanan)
neo., neologism, portmanteau: neologismo,
wenno baro a balikas manipud iti napagtibnok a dua wenno ad-adu pay a balikas
nom., nominalization: nominalisasion, ti
panagbalin ti maysa a balikas a kas pangnagan
off., offensive: ofensivo: makapasakit a
kaibatogan, wenno makaperdi iti sayaat ti panagdengngeg
ono., onomatopoeia, onomatopoeic:
manipud iti uni ti aglawlaw, wenno uni ti nakaparsuaan a nagbalin a pangtulad a
balikas
philo., philosophy: aggapu iti filosopia
pop., popular, wenno aggapu iti kultura
a popular, kas koma ti Pidgin Ilokano. Kas pagarigan: ‘da kine,’ (the kind)
‘bader,’ (bother) ‘kol-ap’ (call up)
pos., positive: ti positivo a kaipapanan
ti balikas, saan a negativo
prl., plural: dua ken ad-adu pay
prob., probably: a possible etymology;
also poss., possibly, in other
entries: posible a naggapuan ti agdama a balikas
prov., proverb: proverbio
pte., popular term: ti popular a
pannakaaramat ti balikas
sing., singular: maysa, maymaysa
str., stress; syllabic stress, presented
as follows: str 1, 2, 3 4: panangipakita iti wagas ti panangibalikas iti maysa
a balikas, a posible nga indikasion ti panagbaliw ti kaipapananna. Kas koma: ‘str. 1, 4’: ti panangipadagsen ket iti silaba
1 ken 4
syn., synonym: sinonimo: isu met laeng a
kaipapanan
s. n., scientific name, binomial name: nagdua
a nagan (iti Latin) nga indikasion ti nagan ti mula wenno ayup kas aramat ti
sientifiko a komunidad
tech., technical, technological: teknika,
wenno teknologikal, aramat a balikas iti teknologia ken siensia
translit.,
transliteration: transliterasion: ti pannakaisurat ti maysa a balikas iti wagas
a letra por letra manipud iti uni (iti
sabali a lengguahe)
var., variety:
variedad, wenno sabali a pannakaisurat
No comments:
Post a Comment