Dallikumeng, Dallimukeng


dallikumeng 1. meta., var. of dallimukeng 2. (the act of) being absolutely lazy 3. (the characteristic of) being completely reluctant to work 4. (the characteristic of) being completely indolent 5. (the act of) being downrightly idle 6. cf. agdallikumeng, dumallikumeng, idadallikumeng, panagdallikumeng, kinadallikumeng 6. kej ‘Makadallikumeng ti panawen. Nagganas ti agkukot sa maturog.’

dallimukeng 1. meta., var. dallikumeng 2. (the act of) being absolutely lazy 3. (the characteristic of) being completely reluctant to work 4. (the characteristic of) being completely indolent 5. (the act of) being downrightly idle 6. cf. agdallimukeng, dumallimukeng, idadallimukeng, panagdallimukeng, kinadallimukeng 7. kej ‘Makadallimukeng daytoy a nepnep. Diak kayat ti rummuar.’  


Atud


atud 1. png kondision nga agkurang 2. png situasion a nakisang 3. png kasasaad a no kayatmo wenno masapulmo ti maysa a banag, kas koma ti umno a balikas, ket awan daytoy (ngem no dadduma ket adda a padaldalapus no di kasapulan) 4. png kondision ti di pannakaany ti maysa a banag (a masapul koma) 5. sin kamtud, kisang, kurang, takkon  6. prt maatudan 7. ant buslon, ruay 8. pld naatudan 9. kej ‘Gapu ta diak nangnangngeg ti Español iti nabayag a panawen uray no makasao-ak idi addaak iti universidad, naamirisko a grabe a maatudanak itan no ti kasaok ket dagiti bangbangolan.’ 

A Solver Agcaoili, Monolinggual a Diksionario ken Tesoro nga Ilokano.  

SINESTESIA


sinestesia 1. png maysa pasamak a no mariing ti maysa a sentido, agtunda a mariing met ti maikadua wenno dadduma pay a sentido 2. png resulta ti maiyalubog a panagaramat kadagiti balikas a mangrugi iti sentido ken agtunda iti panunot, sa iti udina ket ti pannakaitag-ay iti utob-nakem gapu iti panagtibnok ti sentido ken ti idea a parnuayen ti pannakalukat ti intelektual a kabaelan 3. png maysa nga artistiko a kalidad ti maysa a literatura a makagutigot iti isip babaen iti panagaramat kadagiti balikas a marikna iti sentido ken agunggo dayta a rikna iti panunot, kas koma: ‘Salaenta dagiti musika ni agbannuag nga ayat/Bay-anta nga umapon iti agduog a barukong/ Ket sadiay, iti baet dagiti antigo a duadua/ Sangalenta ti kari ti panawen iti labes dagiti oras/ Kas iti aramid ti makapabang-ar nga angin/ Ti makapaungar a tudo iti agrikrikki a daga.//’ 4. pld sinestetiko 5. sin ideaestesia 6. etim Ing, synesthesia, agg Grg, syn (agkabit) + aisthesis (sensasion) 7. kej ‘Nasam-it ken makapabang-ar, kas iti naglaok a limon ken laya a naanger, ti bullalayaw.’ wenno ‘Ramanan ti an-anek-ekko.’ 

SANG-OR


BALIKAS ITA NGA ALDAW. (269-270). SANG-OR 1, SANG-OR 2

[Maidaton kadagiti idolko a trabajador iti salun-at: Generald D. Maylem,Josephine Lopez Agcaoili, ken Orlando Rojas Agcaoili.]

sang-or (1) 1. png panagsaruat’ dara 2. png panagpadara 3. spp hematemesis (Ing) 4. png agsang-or 5. kej ‘Delikado ti ubing no agsang-or. Masapul nga ipakitam iti duktor.’

sang-or (2) 1. png agiyuyek iti dara 2. png agituprat’ dara kalpasan ti panaguyek 3. spp hemoptysis (Ing) 4. png agsang-or 5. kej ‘Saan a nasayaat ti diar ti tao no agsang-or. Sintomas ti sakit dayta isu a masapul nga ipaduktor.’

Sors: A Solver Agcaoili, Monolinggual a Diksionario ken Tesoro nga Ilokano.

NAKATUKNOT' ATANG

IDIOMA ILOKANA. (101) 

[Idatonko ken Pablo Gomez, kaanakan iti Invercargill, NZ, gapu ta impalagipna a masabsabattayo gayam dagitoy a nakatukno iti atang iti aginaldaw a nakakaasi a panagbiagtayo iti ili.]

Nakatukno iti nabangles nga atang 1. maipapan iti maysa a tao a napukawna ti nakemna gapu ta nakadalapus 2. maipapan iti tao nga awanan iti pudno a direksion, orientasion, wenno ammo kadagiti banag a rumbeng koma nga ammo ken ammuenna gapu ta inyaw-awan dagiti dakes nga espiritu 3. maipapan iti tao nga awanan simbeng ti panunot 4. maipapan kadagiti bulanbulanen a sintusinto nga awanan justo a panagpampanunot 5. kej 'Dimo patpatien dayta a duogan a senador ta nakatuknot' atang. Sipud pay idi panawen ti Linteg Militar, kastanan a mananggundaway.'

Sors: A Solver Agcaoili, Idioma Ilokana.

RUMARABAK


BALIKAS ITA NGA ALDAW. (266) -- RUMARABAK

rumarabak 1. png maysa a klase dagiti nangisit a kuton (wenno balling nga insekto nga awanan payak ken agbibiag a kas grupo iti makunkuna a kolonia); dagiti laeng nataengan ti maaddaan iti payak; addaan daytoy iti agarup a 22,000 a klase numan pay nasurok laeng a 12,000 ti naikkanen iti maiyalubog a klasifikasion; adda dagitoy iti familia a Formicidae 2. png generiko nga awag: kuton 3. kitaen dagitoy: alomigas, ampipit, bunar, buos (red ant, Ing); simutsimot (winged ant, Ing); anay (white ant, Ing); antutungal, ararasan, karit, pangubet (black ant, Ing) 3. spp red ant (Ing) 4. dsg bunton dagiti kuton

Sors: A Solver Agcaoili, Monolinggual a Diksionario ken Tesoro nga Ilokano.

SUAYAN


BALIKAS ITA NGA ALDAW. -- suayan

suayan 1. png maysa a pabuya iti musika iti duogan a dawi dagiti Ilokano a ti babai ken ti lalaki ket agbinnarusngida kadagiti kapampanunotanda babaen ti panagkanta 2. png maysa nga indigeno (ken naungawen) a forma ti argumentasion iti nagbaetan ti lalaki ken babai babaen iti panagkanta; posible daytoy a mainaig iti forma ti dalidallot, ken nakasentro ti argumentasion iti ayat, kasar, mainaig a popular a pakaseknan ti komunidad iti wagas a nainsanutan ngem nakakatkatawa 3. prt agsuayan, mangsuayan 4. dsg bukanegan (a verbal joust)

Rumarabak


rumarabak 1. png maysa a klase dagiti nangisit a kuton (wenno balling nga insekto nga awanan payak ken agbibiag a kas grupo iti makunkuna a kolonia); dagiti laeng nataengan ti maaddaan iti payak; addaan daytoy iti agarup a 22,000 a klase numan pay nasurok laeng a 12,000 ti naikkanen iti maiyalubog a klasifikasion; adda dagitoy iti familia a Formicidae 2. png generiko nga awag: kuton 3. kitaen dagitoy: alomigas, ampipit, bunar, buos (red ant, Ing); simutsimot (winged ant, Ing); anay (white ant, Ing); antutungal, ararasan, karit, pangubet (black ant, Ing) 3. spp red ant (Ing) 4. dsg bunton dagiti kuton 

SIAK NI LUMNAY--Maysa a Monologo


Siak Ni Lumnay, ti Awasa a Tinallikudan ni Awiyao

Monologo a Sinurat ni Aurelio Agcaoili
ken nakabasar iti estoria ni A. Daguio a ‘The Wedding Dance’


(Note Bene: Maipabuyanto daytoy iti Ramrambak 2, Septiembre 29, 2013, iti Filipino Community Center, Waipahu, HI, babaen ti panagakem iti umuna a gundaway, ni Sra Lydia Pavon, maysa nga aktres iti entablado. Graduado iti abogasia; kasta met a nagpasar iti teatro ken drama iti bachilier iti babaen ni aktres ken profesor a Naty Rogers iti PNU.)  


Siak ni Lumnay.

Siak ti babai a tinallikudan ni Awiyao, ti kakaisuna nga ayatko.

Ita ket mangmangngegko ti aggurigor nga allangog dagiti gangsa.

Iti kada patit ket ti pitik ti pusok, ti pulso ti kararuak, ti nginabras ni nasudi nga ayat iti nakemko, siak, siak, siak a nagayat.

Siak, siak, siak a nagayat iti kasta unay a sudi ken pudno tapno kadagiti bantay, kadagiti rangkis, kadagiti bukel nga intukitko ket ti promesa met ti maysa nga ayat a napudno, nasudi, agingganat’ tungpal tanem.

Addaak idi iti dalan.

Awit-awitko dagiti inanik a sayote ken nateng tapno ipanko iti ili ket sadiay, ilakok tapno makagatangak iti agservi kadakami.

Nasapa pay a bigat daydi, ket iti rangkis ken nakipet a dalan, sadiaynak a sinabat ti aldaw, ti sumingsingising nga init, ti raya ti init a kasla tumugkig iti bumarbaran a bigat, iti bumegbeggang a daga.

‘Papanam, adingko a nalapsat,’ sinaludsodna kaniak.

Iti lugarmi kas iti amin a lugar iti Amianan, dimi kablaaw iti ‘naimbag a bigat dagiti masabatmi.’

Ketdi, amadenmi no sadinno ti turongenna, sadinno ti papananna.

‘A kua, manong,’ kinunak.

Apo, apo a Lumawig ta diak makasao.

Kasla nabalud ti dilak.

Adda iti sangok ti maysa a lalaki nga ingget puner!

Adda ti init iti lampong a buokna, ken dagiti isem a nakalemmeng kadagiti bibigna, Apo, apo a Kabunian, apo a Lumawig, diak ammo ti isaok!

Saan nga aginaldaw a makakitaak iti kastoy, ket iti panunotko, iti kararagko ken Apo Lumawig, ken ni Apo Kabunian, sapay koma ta patganna nga iti maysa nga aldaw ket makasabatak iti natakneng a lalaki, maysa a napuner a lalaki a mangdungdunggo kaniak, a mangilala kaniak.

Kas iti panangilalak kadagiti uma.

Kas iti panangdungdungngok kadagiti bukel nga ituktukitko iti daga.

‘A kua, Kaka, dita ili,’ kinunak. ‘Agudongak bassit tapno ilakok dagiti binurasko a nateng.’

Intugkikna ti pikana iti sangnguanak ket immisem.

A, matayak.

A, matayakon.

O Apo a Lumawig, O Apo a Kabunian, saan, saannak pay nga al-alaen tapno nanamek ti sam-it ni ayat iti daytoy a biag!

‘Kaduaenka,’ kinunana.

‘Saan,’ kinunak.

‘Kaduaenka tapno dika marigatan kadagiti rangkis.’

Saan, saan kunak koma manen, ngem it-itedkon kenkuana ti kuribotko a napno iti nateng.

Ket iti dayta nga agmalem, manipud kadagiti abaga dagiti bantay, manipud kadagiti waig a binallasiwmi, manipud kadagiti angep ken salogan-a-sang-atan nga inuli ken sinaloganmi, sadiay a nabukel ti maysa nga ayat.

Pito a panagani, gagayyem ken kakabsat.

Sinangalmi ti ayat iti laksid dagiti bagiw ken kalgaw, iti laksid dagiti lam-ek ken an-anek-ek, ket iti kada bigat ket ti kari iti maysa ken maysa nga aginggat’ tungpal biag daytoy nga ayat a bukibok dagiti nagkaadu nga arapaap.

Aprosanna ti imak, ket mariknana dagiti kersang ti panagtukit, panaggaik, panagmula, sa panagburas kadagiti rangkis, kadagiti uma nga agur-uray iti pannagibi.

‘Ay-ayatenka unay-unay, Lumnay,’ kunana.

Ay-ayatenka unay-unay, Lumnay, kunaenna a madagdagullit, ket iti panaglabas dagiti suripet, aglantip dagiti pusomi, sa ti kararuami, sa ti nakemmi.

Aprosak ti imana, ket makitana sadiay ti maysa a lalaki a mangitunda kaniak iti maudi nga aldawko iti daytoy a biag.

Siak ken ni Awiyao.

Ni Awiyao ken siak.

Dakami: bilangenmi dagiti rabii, sa dagiti bannawag a dumteng tapno iti temtem, iti panangpapanaw iti lamiis iti panaginudo, agkibinkami a sumaklang iti patingga ti biag.

Isuna ken siak.

Siak ken isuna.

Mangngegko ti allangog dagiti gangsa, ket umay kaniak ti ginggined, bagiw, allawig.

Saan, saan, saan Awiyao!

Saan, saan, saan! Dinak tallikudan, Awiyao!

Inkarim ti ayatmo kaniak—inkarim nga inggat’ tungpal biag!

‘Ladingitek, Lumnay,’ kunana.

‘Ladingitek unay-unay, ayatko,’ kunana iti nababa a timek, timek ti malmalday, timek ti agpakpakaasi, timek ti agdawdawat iti pammakawan, timek ti agdawdawat iti basbas, timek ti dumawdawat iti pannakawaswas ti ayatmi.

‘Saan a nalinteg ti kastoy,’ kinunanak.

‘Ay-ayatenka,’ kinunana.

‘Awan serservi dayta nga ayat iti panagtallikudmo kaniak.’

‘Ngem ania ti makunanto ti tribu?’

‘Saan a ti tribu ti gapu daytoy nga ayan-ayatta, Awiyao.’

‘Adda linteg ti tribu.’

‘Nalinlinteg ti ayan-ayatta.’

‘Ania ti makuna dagiti kas kaniak met laeng a mannakidangadang no awantot’ pangipatawidak iti gayangko?’

‘Pinataymo ti ayan-ayatta.’ Kinitak ni Awiyao, ket nangngegko ti panagallalongan dagiti gangsa. Kasla tribu, tribu, tribu, tribu, kunada.

‘Agsalaka iti kaniaw,’ kinunana.

‘Awan kasalak iti kaniaw no di sika.’

‘Dimo ammo no adda makakita kenka. Ti paragsitmo, ti pintasmo, ti lingling-im, ti panagrikus dagiti siketmo iti uni ti gangsa.

Agallangogan dagiti gangsa.

Lallalo nga agallangonga dagiti gangsa, sa ti dir-i dagiti adda iti kaniaw. Tribu, tribu, tribu, tribu.

Manipud iti rangkis, makitak ti temtem.

Iti panunotko ket ti dir-i ti tribu.

Saan, saan kunak.

Ilabanko daytoy nga ayan-ayat!

Agsalaak iti temtem, ket ibagak kadagiti amin a panglakayen a ti ayan-ayatmi ken Awiyao ti mangeddeng.

Mangeddengka, Awiyao, kunak.

Sika ti biagko, Lumnay, kunana.

Ket agsalaak.

Salaek ti Salidummay, salaek ti danum, salaek ti salakan daytoy nga ayat.